| Peter Verhagen |  |
Blogs over informatievaardigheden
Informatievaardigheden is al een oud begrip. Maar de digitalisering heeft het wel een nieuwe dimensie gegeven. De SLO spreekt inmiddels over 'digitale informatievaardigheden' om onderscheid te maken met de vaardigheden rond niet-digitale informatie. Mij lijkt dat niet helemaal nodig, de bronnen mogen dan anders zijn, maar de vaardigheden om informatie te zoeken, te wegen, en beoordelen en te verwerken zijn grotendeels hetzelfde.
De SLO beschrijft dat het bij digitale informatievaardigheden gaat om "het scherp analyseren en kritisch beoordelen van informatie uit allerlei digitale bronnen op relevantie en betrouwbaarheid. Daarnaast gaat het om het systematisch zoeken en vinden van nieuwe informatie en het omgaan hiermee". Ook hier wordt dat weer verder uitgewerkt in vier punten:
Het is een bekend stappenplan voor het verweken van informatie, dat - volgens mij - zowel voor digitale als voor niet-digitale informatie te gebruiken is.
Op de site van de SLO kun je ook voor informatievaardigheden een schema downloaden waarin deze stappen verder worden uitgewerkt naar concrete vaardigheden en naar leeftijdsfasen. Zie het plaatje hiernaast (boven) voor een voorbeeld. =>
De definitie van Uitgever Instruct gaat wat eenzijdig over het zoeken en het beoordelen van informatie: "vaardigheden die nodig zijn om de juiste informatie te halen uit verschillende bronnen. Het kan gaan om zowel offline als online bronnen. Leerlingen moeten efficiënt kunnen zoeken naar informatie en onderscheid kunnen maken tussen betrouwbare en onbetrouwbare bronnen". Op hun site noemen ze nog wel dat je die in formatie ook moet 'kunnen verwerken', maar dat wordt niet verder uitgewerkt. Ik vind dit daarom een wat eenzijdige definitie.
Grappig is dat mediawijsheid.nl ook een pagina over informatievaardigheden heeft. Zij omschrijven die als "vaardigheden die helpen bij het zoeken, vinden, beoordelen en verwerken van informatie, zowel offline als online". Ze vult aan: "Met goede informatievaardigheden ben je weerbaarder tegen desinformatie, misinformatie en bijvoorbeeld nepnieuws. Én weet je hoe je jouw vraag beantwoord krijgt."
Dat laatste lijkt me inderdaad een belangrijk doel. Informatie zoeken en vinden, en het op één of andere manier presenteren, dat lukt de meeste mensen wel. Maar we zien om ons heen, zeker sinds het begin van de corona-crisis, hoe desinformatie en nepnieuws bijna ongebreideld wordt verspreid én geloofd. Mediawijsheid.nl citeert Remco Pijpers, die al in 2016 zei: "Daar [op school] moet iedere leerling een soort bullshitdetector ontwikkelen." <=
Ook voor informatievaardigheden geeft Leerling2020 enkele links naar rubrics van diverse scholen. Ook hier is die van het Veurs Lyceum het meest concreet en compleet uitgewerkt, zie het plaatje hiernaast (onder). =>
In de les kregen we de opdracht om twee sites te bekijken en te beoordelen welke van de twee het meest betrouwbaar is.
Het ging om de site van AAP en ACPEDS, twee Amerikaanse organisaties op het gebied van pediatrie.
In eerste instantie valt op dat ACPEDS op haar site negatief spreekt over AAP. In tweede instantie zie ik dat de ACPEDS op veel onderwerpen behoorlijk rechts-conservatieve standpunten inneemt. Als homo en christen voel ik me daar niet bepaald bij thuis. De AAP pleit juist voor Equity, Diversity, and Inclusion. Beide organisaties presenteren zichzelf als een betrouwbare organisatie, maar klopt dat wel?
Mike Caulfield heeft hiervoor een makkelijke tip: zoek op Google op de naam van de organisatie/media/expert + Wikipedia. Je krijgt dan niet altijd een goede hit, maar vaak wel, en daarmee heb je een goede basis voor je onderzoek. Bij twijfel kun je nog even kijken naar de bewerkingsgeschiedenis van het artikel op Wikipedia, of verder googlen naar andere bronnen die je kent en vertrouwt.
Ik vond in het huis-aan-huisblad De Stad Amersfoort van 7 september 2022 twee artikelen.
In de Stadsberichten van de gemeente Amersfoort het artikeltje 'Aandacht voor digitale vaardigheden'in de bibliotheken in Amersfoort. Je kunt daar een cursus Klik & Tik volgen als je niet vaardig bent met de computer. Je kunt hulp vragen bij digitaal contact met de overheid bij het Informatiepunt Digitale Overheid. En er wordt een Taalcafé gehouden om spelenderwijs de taalvaardigheid te vergroten.
Verderop in hetzelfde blad een achtergrondartikel 'Na een uurtje bij het DigiTaalhuis voel ik me heel voldaan' over het DigiTaalhuis. Daarin vertelt Ronald hoe het komt dat hij laaggeletterd bleef, hoe hij zich al die jaren wist te redden (hij is nu 60), maar hoe hij na de dood van zijn vrouw hulp nodig had. Hij volgt nu elke week lees- en schrijflessen in de bibliotheek, en is daar erg enthousiast over.
Informatievaardigheden gaan ook over hoe en waar je informatie kunt zoeken en vinden, en waar je om hulp daarbij kunt vragen.
Onder deze titel heb ik de afgelopen jaren lessen gegeven over het maken van een werkstuk over een opgegeven onderwerp. Alle stappen, van brainstormen en vragen opstellen, zoeken en verzamelen van informatie, en het verwerken en presenteren van het resultaat, komen er in voor.
Ik realiseer me nú als ik terugkijk dat ik meer zou kunnen stilstaan bij het beoordelen en wegen van de gevonden informatie. Wat klopt, en hoe controleer ik dat? Hierbij de PowerPoint die ik voor de hele serie lessen heb gebruikt. Het geeft een redelijk beeld van de lessen en de manier waarop we het deden.
Het leukste onderdeel vond ik altijd de opdracht op dia 17. De leerlingen moeten een plaatje opzoeken van de London Bridge en die inleveren op itslearning. Je ziet op de volgende dia's wat er dan gebeurde: de meeste leerlingen leverden een plaatje in van de Tower Bridge, omdat je die in Google het meest te zien krijgt als je op 'london bridge' googelt.
De pagina's van dit portfolio lijken op elkaar. Hiervoor heb ik gebruik gemaakt van een style-sheet. Ik heb kopjes, blogs en een menu gedefinieerd, de opmaak van plaatjes en de labels voor de soorten artikelen. Door deze consequent op alle onderdelen van de site toe te passen, krijgt het een uniform uiterlijk.
Nadat de leerlingen in de bovenstaande lessenserie informatie over een onderwerp hebben verzameld, moeten ze het ook presenteren. In de lessenserie maken ze een Word-document en een PowerPoint. Ik vind het belangrijk dat leerlingen in Word stijlen gebruiken om hun werkstuk een uniform uiterlijk te geven. Ook helpt dat om een automatische inhoudsopgave te kunnen genereren.
In de les staan we eerst stil bij wat opmaak eigenlijk is, en wat voor opmaak ze al kennen. Daarna leg ik uit hoe je dat in Word kunt automatiseren. Ik pas dat toe op een voorbeeldtekst die ik op het smartboard van stijlen voorzie. Daarna krijgen de leerlingen een tekst over het station in Haarlem dat al wel is onderverdeeld in kopjes, subkopjes, tekst enz. maar nog niet met gebruik van stijlen. Die mogen ze zelf gaan toepassen. Zie een afbeelding van dat document hiernaast. =>
Ik kies er bewust voor om dit niet te oefenen op hun eigen documenten uit de vorige lessenserie, omdat het die enorm variëren, en daardoor mogelijk niet alle aspecten aan bod komen en ik het niet goed kan nakijken.
In de volgende les behandelen we de stijlen van voetnoten en plaatjes, en bewerken de leerlingen een meer gecompliceerd document. Ze bespreken hun resultaten met hun buurleerling en leveren het resultaat in itslearning in, zodat ik het kan nakijken en van feedback voorzien. Wie snel klaar is krijgt een extra opdracht met opmaak van marges, pagina-eindes, enz.
Aan het eind plaatsen we de lessen nog even in het perspectief van de lessen digitale geletterdheid die we dit schooljaar al hebben gedaan.